"İkinci Beyin" Bağırsaklar

Bağırsaklarımız, sandığımızdan çok daha karmaşık bir sinir ağına sahiptir. Enterik Sinir Sistemi (ESS) adı verilen bu yapı yaklaşık 100 milyon nöron barındırır ve bağımsız refleksler oluşturabilir. Bu nedenle bilim dünyasında ESS giderek daha fazla “ikinci beyin” olarak tanımlanıyor (Furness, 2012). Yani bağırsak, yalnızca sindirim yapan bir organ değil; kendi iç mantığı olan bir nörolojik merkezdir.

Beyinle bağırsak arasındaki ilişki, tek yönlü bir emir–komuta sistemi değildir. Tam aksine, vagus siniri, bağışıklık aracılı sinyaller, hormonlar ve bağırsak mikrobiyotası aracılığıyla çift yönlü, yoğun bir iletişim gerçekleşir. Dahası, vagus siniri yoluyla bağırsaktan beyne giden 10 komuta karşılık beyinden bağırsağa bir komut geldiği gözlemlenmiştir. Bu dev ağ bugün “mikrobiyota–bağırsak–beyin ekseni” olarak adlandırılıyor (Cryan et al., 2019). Bağırsaklardaki bir değişimin ruh halimizi etkilemesi veya stres sırasında midemizin kasılması, bu iletişim ağının günlük hayattaki küçük örnekleri.

Bağırsakların en şaşırtıcı özelliklerinden biri serotonin üretimidir. Vücutta bulunan serotonin hormonunun yaklaşık %90’ı bağırsakta üretilir (Gershon & Tack, 2007). Bağırsak serotonini doğrudan beyne geçmese de, vagus sinirini ve bağışıklık sistemini etkileyerek duygu durumumuzu şekillendirebilir. Ayrıca bağırsak mikrobiyotası da serotonin üretimini etkileyebilir; bazı bakterilerin bu süreci artırdığı bilimsel olarak gösterilmiştir (Yano et al., 2015).

Duygularımızla bağırsağımız arasındaki ilişkiye dair en güçlü bulgulardan bir kısmı hayvan çalışmalarından gelir. Mikrobiyotası tamamen temizlenmiş farelerde stres ve kaygı davranışları belirgin şekilde azalma gösterir (Diaz Heijtz et al., 2011). Hatta depresyon tanılı bireylerin mikrobiyotası sağlıklı farelere aktarıldığında, bu farelerde depresif benzeri davranışların ortaya çıktığı da gösterilmiştir (Kelly et al., 2016). İnsan çalışmalarında probiyotik ve mikrobiyota düzenleyici müdahaleler umut vadetmektedir; ancak klinik etkilerin netleşmesi için daha fazla çalışmaya ihtiyaç vardır (Sarkar et al., 2016).

Özetle bağırsaklarımız, hisseden, tepki veren ve beyinle sürekli iletişim hâlinde olan bir sistemdir. ESS’in geniş nöral ağı, bağırsak kaynaklı hormonlar, vagus siniri ve mikrobiyota birbirine bağlanarak hem sindirimi hem de ruh halimizi şekillendirir. Bu nedenle bağırsak sağlığını desteklemek yalnızca fiziksel değil, duygusal denge açısından da oldukça önemlidir.

Kaynakça:

Cryan, J. F., O’Riordan, K. J., Cowan, C. S. M., Sandhu, K. V., Bastiaanssen, T. F., Boehme, M., … & Dinan, T. G. (2019). The microbiota–gut–brain axis. Physiological Reviews, 99(4), 1877–2013.

Diaz Heijtz, R., Wang, S., Anuar, F., Qian, Y., Björkholm, B., Samuelsson, A., … & Pettersson, S. (2011). Normal gut microbiota modulates brain development and behavior. PNAS, 108(7), 3047–3052.

Furness, J. B. (2012). The enteric nervous system and neurogastroenterology. Nature Reviews Gastroenterology & Hepatology, 9, 286–294.

Gershon, M. D., & Tack, J. (2007). The serotonin signaling system: from basic understanding to drug development for functional GI disorders. Gastroenterology, 132(1), 397–414.

Kelly, J. R., Borre, Y., C, O’Brien, C., Patterson, E., El Aidy, S., … & Cryan, J. F. (2016). Transferring the blues: Depression-associated gut microbiota induces neurobehavioural changes in the rat. Journal of Psychiatric Research, 82, 109–118.

Sarkar, A., Lehto, S. M., Harty, S., Dinan, T. G., Cryan, J. F., & Burnet, P. W. J. (2016). Psychobiotics and the manipulation of bacteria–gut–brain signals. Trends in Neurosciences, 39(11), 763–781.

Yano, J. M., Yu, K., Donaldson, G. P., Shastri, G. G., Ann, P., Ma, L., … & Hsiao, E. Y. (2015). Indigenous bacteria from the gut microbiota regulate host serotonin biosynthesis. Cell, 161(2), 264–276.